Ad Tamlamaları
-
İki ya da daha çok adın çeşitli anlam ilgileriyle oluşturduğu takıma ad tamlaması denir.
Ad tamlamalarında birinci ada tamlayan, ikinci ada tamlanan denir.
Ad tamlamaları, yapılışları bakımından dört türlüdür:
1- Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayan ek almaz. Tamlanan III. Tekil kişi iyelik eki alır.
Örnekler:
-
Bahar rüzgarı
-
Okyanus akıntısı
-
Soru kitapçıkları
-
Sanat sevgisi
-
Avrupa Yakası
-
Yaprak Dökümü
2- Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan ilgi eki (-ın), tamlanan III. Tekil iyelik eki alır.
Örnekler:
-
Öğretmenin sorusu
-
İklimin etkileri
-
Çocukların şımarıklığı
-
Charli’nin Melekleri
3- Zincirleme Ad Tamlaması: En az üç addan oluşur. Bir ad tamlamasının sonuna ya da başına bir üçüncü ad getirilerek yapılır. İki tamlamasının kaynaşmasıyla oluşabilir. Tamlanan mutlaka ek alır.
Örnekler:
-
Sel felaketinin sonuçları
-
Sanat dünyasının sorunları
-
Öğrencilerin ders ücretleri
-
Memurların vergi iadeleri
-
Okulun beton duvarları
-
Türkçe öğretmeninin not defteri
4- Takısız Ad Tamlaması: Tamlayan ve tamlanan ek almaz. Bir şeyin neden yapıldığını ya da neye ben-zediğini gösterir.
Örnekler:
-
Yün kazak
-
Taş duvar
-
İpek saç
Ad Tamlamarıyla İlgili Özellikler:
Özellik 1: Ad tamlamalarında, tamlanan eki (iyelik eki) kaldırılınca tamlama bozulur:
-
Toplantı salonu ==> ("Toplantı salon" denmez.)
-
Müzik dersi ==> ("Müzik ders" denmez.)
Özellik 2: Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında kimi zaman tamlananın aldığı iyelik eki anlatımdan düşer:
-
Sizin ev (iniz) okula uzak mı?
-
Bizim sınıf (imiz) çok kalabalık.
Özellik 3: Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan belgisiz zamirse, tamlayan eki (-in) yerine (-den) eki kullanılabilir:
-
Çocukların birkaçı yoktu.
-
Çocuklardan, birkaçı yoktu.
Özellik 4: Kimi anlatımlarda ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı düşebilir:
Henüz, arabası tamir edilemedi.
- Bu kitap kimin?
- Ayşe'nin (kitabı)
Özellik 5: Devrik cümleli anlatımlarda tamlanan unsur-ları yer değiştirebilir:
"Geçti güzelliği yaz günlerinin
Geçti sevdalar, aşklar..."
Özellik 6: Ad tamlamalarında kaynaştırma harfi olarak "n" ve "s" kullanılır. (Sadece "su" sözcüğüyle yapılan tamlamalarda "y" kaynaştırıcısı kullanılır.)
-
Öykü -n- ün kahramanları
-
Çorba - n- ın koku - s- u
-
Irmağın su - y- u
-
Su - y- un tadı
Özellik 7: Ad tamlamalarında tamlayan - tamlanan arasında değişik anlam ilgileri vardır.
-
bulgur pilavı (hammadde - ürün ilişkisi)
-
sel felaketi (sebep - sonuç ilişkisi)
-
öğrenci yurdu (tamlananın neye özgü olduğu)
-
dikiş makinesi (tamlananın ne işe yaradığı)
Özellik 8: Ad tamlamaları bir sıfatla nitelenebilir.
- bakımsız köy yolları
- ucuz çocuk ayakkabısı
Özellik 9: Ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan sıfatla nitelenebilir. Tamlananın arasına sözcükler, söz öbekleri girebilir: